Gözde Özbek, Uzman Klinik & Endüstri Örgüt Psikoloğu
Bireylerin motivasyonları ya da bir işi halletmeye yönelik istekleri, modern dünyanın ve gelişen teknolojilerin bir getirisi olan sürekli çalışma, yoğun iş temposu, işte yaşanan problemler gibi birçok sebebin sonucunda yok olabilir. Yoğun ve kimi zaman boğucu yaşam temposunun içerisinde kişinin stresinin uzun süreli ve tekrarlayıcı şekilde olması ve kişinin bu problemlerle baş etmesini sağlayacak enerjisinin kalmaması sonucu, zihinsel ya da sıklıkla görülen fiziksel yorgunluk hali – yani tükenmişlik ortaya çıkabilir.
Freudenberger, tükenmişliği ‘bir hedefe ulaşmak için iradesini empoze etme çabasının neden olduğu bir tür zihinsel yorgunluk’ olarak tanımlar. Tükenmişlik, aşırı ve uzun süreli stresin neden olduğu tükenme halidir. Tükenmişlik yaşayan kişi kendini devamlı bir şekilde yorgun ve halsiz hissedebilir, bunun yanında ise motivasyon kaybı yaşadığı için yapılan işler anlamsız gelmeye başlayabilir. Yorgunluk ve anlamsızlık içinde bocalayan kişi kendini sürekli bir mutsuzluk hali içerisinde bulabilir. Tükenmişlik, sanıldığı gibi tamamen iş yaşamıyla ilgili değildir. Herhangi bir duruma aşırı bağlılık sonucu olarak kademeli enerji tükenmesinin neden olduğu bir problemdir.
Neden tükenmişlik sendromu (burnout) yaşanır?
Birçok çalışma, tükenmişliğe yatkın insanların kendi sınırlamalarına boyun eğmek istemeyen idealist insanlar olduğunu göstermektedir. Bu kategori içerisinde mükemmeliyetçi insanlar da, kaygıyı yönetmekte zorluk çeken insanlar da olabilir. Psikanalitik açıdan bakıldığında meslek seçiminin altında kişinin çözülmemiş erken dönem yaşantısındaki meselelerinin üstesinden gelmek olduğu varsayılabilir. Kişinin seçtiği mesleği nasıl anlamlandırdığı ve kendi hikayesindeki yeri üzerinden düşünülür. Örneğin, bir kişiyi öğretmen olmaya iten meseleler, başka bir kişiyi yönetici olmaya itebilir. Mesleki anlamdaki başarı, erken dönem meselelerini, yaralarını iyileştirmeye yardımcı olur ve kişi bu yarayı iyileştirmek için daha çok çabalar. Ancak kişi başarısız olduğunu hissettiğinde ya da uzun süreli stres yaşadığında iyileştirme çabası yerini tükenmişliğe bırakabilir. Farklı mesleklerdeki tükenmişliğin nedenlerinin bilinçli ya da bilinçsiz şekilde çocukluktaki yaraları iyileştirmesi ile ilişkili olduğu görülmüştür (Ayala, 2002).
Tükenmişlik sendromu (Burnout) belirtileri nelerdir?
Tükenmiş hissetmeye, vücudumuz bedensel ve duygusal semptomlar göstermeye başladıktan sonra farkına varırız.
Fiziksel semptomlar; baş, boyun ve sırt ağrısı, kas ağrısı, yorgun hissetme, uyku ve yeme alışkanlıklarında değişiklik, kalp çarpıntısı, solunum güçlüğü, bedensel olarak tükenmiş hissetme, dikkat dağınıklığı, sindirim sistemi sorunları olarak baş gösterebilir.
Duygusal semptomlar ise; başarısızlık, umutsuzluk ve yorgunluk hissi, tedirginlik, kaygı, mutsuzluk gibi duygu durumları olarak gözlemlenebilir.
Davranışsal semptomlar; işe gitmeme, işe geç gitme, sorumluluktan kaçma, kendini izole etme, işleri erteleme gibi davranışsal belirtileri şeklinde gözlemlenebilir.
Tükenmişlik Sendromu (Burnout) ile nasıl başa çıkılır?
Son yıllardaki çalışmalar tükenmişlik sendromunun (burnout) sadece yoğun çalışmaktan kaynaklanmadığı, bireylerin tükenmişlik yaşamasında kişisel özelliklerinin, baş etme mekanizmalarının ve sosyal destek sistemlerinin de önemli bir faktör olduğunu göstermektedir (Seppala & Kimg, 2017). Bu çalışmalar bireyin kendi kaynaklarını bulmasının ve kullanmasının öneminin yanı sıra, profesyonel desteğin önemini vurgulamaktadır. Sorunun kaynağı iş yaşamı olsa da kişinin bu durumun üstesinden gelmesi ve güçlenmesi sorunla başa çıkmasını değiştirmektedir. Psikolojik destek süreci ve gerekli durumlarda bu sürece ek psikiyatrik destek ile birlikte tükenmişlik sendromunun üstesinden gelinebilir.
Referanslar
Davis Laak, P. (2015). 5 Myths About Burnout. Psychology Today.
Pines, Ayala. (2002). A psychoanalytic-existential approach to burnout: Demonstrated in the cases of a nurse, a teacher, and a manager. Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training. 39. 103-113. 10.1037/0033-3204.39.1.103.
Seppala & Kimg (2017). Burnout at Work Isn’t Just About Exhaustion. It’s Also About Loneliness. Harvard Business Review
Vanheule, S., & Verhaeghe, P. (2003). Slave labor and mastery : a psychoanalytic study of professional burnout
