Ekin Sarı, Psikolog
Şema Nedir?
Şema, bireyin hayatının erken dönemlerinde öğrendiği benliği ve çevresi hakkındaki inançlardır. Şemalar, benlik anlayışının merkezinde bulunurlar, çocukluktan başlayarak hayat boyunca tekrar eden kalıplardır. Başka bir deyişle kişilerin, çocukluklarından bu yana edindiği deneyimleri ve ilişkileri “Şema” adı verilen belirli düşünce ve davranış kalıplarının oluşmasına yol açar.
Şema Terapi Nedir?
Şema terapi, son 10 yılda popülaritesi artan bir psikolojik tedavidir. Bilişsel davranışçı bir gelenekten geliştirilen, ancak büyük ölçüde kişilerarası, psikodinamik ve deneyimsel tekniklerden yararlanan bütünleştirici bir terapi ekolüdür. Young (1990) ilk olarak kişilik bozuklukları gibi geleneksel bilişsel terapiye yanıt vermeyen yaygın, uzun vadeli psikolojik zorlukların tedavisine yardımcı olmak için şema terapiyi tanımladı. Şema terapi, semptomların ve zorlukların nasıl geliştiğine ve mevcut sürdürücü faktörler olarak nasıl katkıda bulunabileceğine odaklanır. Temel duygusal ihtiyaçları belirleme ve bireyin ihtiyaçlarını karşılamanın işlevsel yollarını bulmasına yardımcı olmayı amaçlamaktadır.
Şemaları Değiştirmek Neden Zordur?
Oluşan şemalar aslında bireyin konfor alanıdır. Her ne kadar şema genel anlamda rahatsız edici olsa da, orada birey güvenli ve rahattır çünkü şemayı oluşturan inançlar bireyde kontrol hissi sağlarlar. Bu nedenle birey çeşitli davranışlardan vazgeçmek istese de, şemalar bireyin canını acıtsa da birey bu şemadan kolaylıkla vazgeçemez ve takılı kalır. Şemadan vazgeçmek demek bireyin daha önceden kafasında oturttuğu dış gerçeklikleri yeniden sorgulaması anlamına gelir ve bu durum çevreye olan güveni sarsar. Bu nedenle şemalardan vazgeçmek oldukça zor, şemaların değiştirilmesi de oldukça zaman alan bir süreç olabilir.
Şema Teslimi, Şema Kaçınması ve Şema Telafisi Nedir?
Şema teslimi, devamlı bir şekilde tekrar edilen tüm yapıcı olmayan kalıpları içinde bulundurur. Bu teslim, çocukluğumuzu tekrar ettiğimiz şekiller olarak da düşünülebilir. Bu şekiller, çocukluğu yetişkinliğe ve yetişkin yaşamına taşır. Teslim süreci, tekrar edilen kalıplar olduğu için şemayı güçlendiren ya da devamlı hale getiren durumları kapsar. Kısaca şema teslimi, şema ile eşdeğer davranmak, şemaya uymak ve şemayı destekleyici düşünceleri abartmaktır.
Şema kaçınması; bireyin hali hazırdaki şeması ile ilgili düşüncelerden kaçınması ya da bu durumları önlemeye çalışmasıdır. Kaçınma, insanlar için bir yaşamla başa çıkma biçimi olsa da bu kaçmalardan kurtulmadığı sürece birey şemasının üstesinden gelemez. Bu durumda da gerçeklerden kaçınma ve gerçeklerle yüzleşememe problemi başlar. Çoğu birey, kendini dayanıksız ya da duyarsız hissettiği durumlarda kaçınma yaşar.
Karşı Saldırı ya da Şema telafisi ise; şemanın beklentisinin tam tersi gözlemlenir. Karşıt saldırı aslında şemanın üstesinden gelmeye çalışmak demektir çünkü şemanın zıttının doğru olduğuna bireyin kendisini ve karşısındakini inandırma çabası vardır. Birey eleştirilmeye aşağılanmaya karşı davranışlar geliştirdiği için karşı saldırı gelişebilir. Bu karşı saldırılar, bireye zor durumlarla başa çıkmak için bir yol olarak gözükebilir. Ancak bu durumun fazlası amaçlanan hedefin tam tersine neden olur ve şemanın devamlılığına katkı sağlar.
Şema Terapi Nasıl işler?
Şema terapide önce kişinin şemaları tanımlanır. Jeffrey Young, 11 şemayı tanımlamış ve 6 kategoriye ayırmıştır:
- Temel Güvenlik
- Terk edilme
- Kuşkuculuk ve kötüye kullanma
- Başkaları ile bağlılık
- Duygusal yoksunluk
- Sosyal izolasyon
- Özerklik
- Bağımlılık
- Dayanıksızlık
- Özgüven
- Kusurluluk
- Başarısızlık
- Kendini ifade etme
- Boyun eğicilik
- Yüksek standartlar
- Gerçekçi limitler
- Haklılık
Şema terapide tanımlanan şemaların kökenleri bulunur. Kişi için uyum bozucu, tetikleme yaratan şemalar ortaya çıkarılır. İşlevsiz başa çıkma teknikleri yerine problem yaratan konuların çözümü için kişiye şema terapi teknikleri öğretilerek çalışma yapılır.
Referanslar:
Taylor, Christopher D. J, Bee, Penny, & Haddock, Gillian. (2017). Does schema therapy change schemas and symptoms? A systematic review across mental health disorders. Psychology and Psychotherapy, 90(3), 456-479.
Young, J. E., & Klosko, J. S. (1993). Reinventing your life: how to break free from negative life patterns. New York, N.Y., U.S.A.: Dutton.
