Travma kavramı, uzun yıllardan beri psikanaliz alanı içinde tartışılan ve süregelen köklü bir geçmişe sahiptir. Öncelikle Charcot olmak üzere Breuer , Freud ve Anna Freud travma üzerinde çalışmalar yapmış belirli görüşler öne sürmüşlerdir . Freud’un baştan çıkarılma teorisi gibi bazı teoriler zamanla geride kalmış ve vazgeçilmiş olsa da travma kavramı hiçbir zaman önemini yitirmemiştir. Sadece zaman içinde tanımı ve belli başlı bazı özellikleri değişip gelişmiştir.
Travma Nedir?
Günümüzde bireyin duygusal, sosyal ve fiziksel açıdan işlevsizleşmesine yol açan bireyin fiziksel ve duygusal açıdan tehdit edici, tehlikeli ve zararlı olarak algıladığı olumsuz ruh halini arttıran olaylara travma denir. Travma aslında bireyin eski güvenlik halini kaybetmesi, kendisini eskisi kadar güvende hissetmemesi demektir. Psikanalitik açıdan baktığımızda ise travma bireyin benliğinin gelişimini bozan ve yavaşlatan her türlü eylemdir. Bu yüzden travma bireyi regresyona zorlar diyebiliriz. Birey yaşadığı sarsıcı olaydan dolayı, kazanmış olduğu becerileri istem dışı olarak kaybetmeye başlar ve yaşamında regrese olmaya, çocuklaşmaya başlar.
Psikanalitik Açıdan Travma
Psikanalitik açıdan travma her zaman önceki hayat olaylarıyla, önceden yaşanan travmalarla bağlantılıdır. Her zaman geriye dönüktür ve öznel bir boyut taşır. Aynı olayı iki kişi yaşadığında birisi için bu olay travmatik bir nitelik taşırken diğer kişi için travmatik olmayabilir. Çünkü iki kişinin bakış açıları ve geçmiş yaşantıları aynı değildir. Yaşanan bu olayla ilgili travmatik geçmişi olan kişi olaydan daha çok etkilenerek bunu travma olarak yaşayacaktır. Yani her vakada öznenin cevabı, öznellik hesaba katılmalıdır.
Aynı zamanda kişinin geçmişteki travmatik yaşantıları bilinçdışı olarak gelecekte yaptığı seçimleri etkiler. Buna “tekrarlama zorlantısı “denir. Örneğin; bir erkek çocuğuna annesi sistematik olarak yıllar boyunca duygusal istismarda bulunduysa ve çocuk bu travmadan kurtulmak için çok çaba harcadıysa da gelecekte yaptığı eş seçiminde tıpkı annesine benzeyen, kendisine duygusal istismarda bulunan birini seçebilir. Bu kişinin elinde olmadan bilinçdışı gerçekleşen bir süreçtir. Freud’ a göre bunun sebebi travmanın tedavi edilmemesidir, travma tedavi edilmedikçe kendini tekrar tekrar üretebilir.
Travma Mirası
Kişinin yaşadığı travmatik deneyimler günümüze sadece sinirlilik, uykusuzluk ,uyku sorunları şeklinde aşırı uyarılma halinde fiziksel semptomlarla yansısa da aslında travmanın özünde yukarıda bahsettiğimiz gibi çok çeşitli yönler vardır. Ayrıca belirtmemiz gerekir ki Vamık Volkan’ın “Nazi Mirası” kitabında bahsettiği gibi travmatik yaşantılar nesiller boyu aktarılabilir. Kişinin yaşadığı ve deneyimlediği travmalar, kendilik ve nesne imgeleri kendisinden sonraki nesillere bilinçdışı olarak aktarılabilir . Bu travmatik deneyimlerin, kişinin ve sonraki nesillerin hayatını zora ve tekrar düşürmeden önce tedavi edilmesi gerekir
Travma tedavisi burada anlatabileceğimiz kadar basit bir tedavi değildir ancak belli başlı önemli noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir. Öncelikle travmanın üstünü örtmek , hatırlamamak travmayı daha da derinleştirebilir . O yüzden terapistin travmayı kontrol etmesi , çizgiler çekerek bu olayı konuşması ve tanımlaması gerekmektedir . Diğer bir önemli nokta ise travmayı hatırlarken duyguları hatırlamaktır. Travma anı duygulardan ayrı düşünülemez , olayı travmatik yapan asıl şey duyguların yoğunluğudur . Tedavide özgürleşen duygular travmanın çözülmesini kolaylaştırır . Aynı zamanda kişinin gelişiminde regresyon olmadan progresyon olmayacağının bilincini de kişiye kazandırmak gerekmektedir .
Psikanalitik açıdan baktığımızda travma her ne kadar zor , tekrarlayıcı ve derin bir konu olsa da bilinçdışı belirtiler ile travmanın konuşulabilir hale gelmesi travmayı analize dahil eder ve anlam kazanmasını sağlayarak çözümlemeye yardımcı olur .
Yazar: Hilal Çakmak, Stajyer Psikolog
Düzenleyen: Gözde Özbek, Uzman Klinik Psikolog
Referanslar:
Psikanaliz Sohbetleri podcast – Psikanalitik Açıdan Travma 1.kısım
Psikanaliz Sohbetleri podcast – Psikanalitik Açıdan Travma 2.kısım
Freud, S., Psikanalize Yeni Giriş Dersleri, çev. Selçuk Budak, İstanbul: Öteki Yayınları, 2016.
Tura , S. (1996) . Freud’dan Lacan’a Psikanaliz , İstanbul , Kuram yayınevi .
